O pochodzeniu nazw leków biologicznych

Niewątpliwie każdy z nas, niejednokrotnie napotykając wyjątkowo dziwną, wręcz abecadłową nazwę leku (jakim jest przykładowo abciximab), zaczął się zastanawiać, skąd też biorą one (kimkolwiek lub czymkolwiek są) – wszystkie te pokraczne, dziwaczne nazwy?

I nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby takich leków było tylko kilka. Ale im głębiej wchodzimy w arkana farmakologicznej kreatywności, tym więcej dziwnych “zumabów”, jak zwykłem je nazywać, spotykamy. Nazwy tych leków wyglądają co najmniej jakby kot przeszedł komuś po klawiaturze, lub też przypominają efekt trzaśnięcia głową o klawisze.

A co, gdybym Wam powiedział, że w tych nazwach jest ukryty sens?

Zacznijmy może od tego, o czym mówimy. A mianowicie, chciałbym pokrótce wytłumaczyć skąd biorą się nazwy leków biologicznych i co też można z nich rozszyfrować.

Według definicji WHO lek biologiczny to substancja wytworzona za pomocą biotechnologii, a do tej kategorii należąj: krew, produkty krwiopochodne, komórki somatyczne, terapia genowa, terapia tkankowa, rekombinowane białka, szczepionki oraz przeciwciała. W 2017 r. Światowa Organizacja Zdrowia przygotowała najnowszą wersję zasad nazywania leków biologicznych tak, aby ich nazwy były znaczące, i, w zasadzie, przekazywały w swoim ezoterycznym języku informacje właściwie wyłącznie wtajemniczonym.


Weźmy dla przykładu najpopularniejsze końcówki:
– rsen – nukleotydy antysensowne
– cel – terapia komórkowa
– stim/stym – czynniki stymulujące kolonie
– aza – enzymy
– poetyna – czynniki stymulujące tworzenie krwi typu erytropoetyna
– som – pochodne hormonu wzrostu
– presyna – pochodne wazopresyny

I dla tych konkretnych grup leków stworzono zasady nomenklatury. Podam dwa przykłady nazywania leków, które odegrają niesamowitą rolę w niedalekiej przyszłości:

Terapia komórkowa:

losowe literki + typ manipulacji/zmiany + rodzaj komórki + końcówka -cel

I tutaj przykładem będzie spanlecortemlocel – lek będący pochodnymi komórkami progenitorowymi pobranymi z allogenicznej krwi pępowinowej. Tak, mamy na to nazwę.

To samo tyczy się terapii genowej – tutaj nazwa leków składa się z dwóch wyrazów:

Wyraz 1 – część genowa: prefiks + infks + suffiks (losowy) + nazwa genu + [samogłoska]gen 

Wyraz 2 – część wektorowa: losowe literki + wektor wirusowy + -vec lub -repvec.

Przykładami mogą być onasemnogen abeparwowek, czyli słynny ostatnimi czasu lek, będący terapią genową rdzeniowego zaniku mięśni (SMA), a także woretygen neparwowek, zarejestrowanym (i stosowanym już w Polsce) w “leczeniu dorosłych oraz dzieci i młodzieży z utratą wzroku z powodu dziedzicznej dystrofii siatkówki spowodowanej przez potwierdzone bialleliczne mutacje genu RPE65 oraz u których zachowała się wystarczająca liczba żywych komórek siatkówki”.

Jednak, jako że tych leków jest (póki co!) mało na rynku, zajmijmy się raczej produktami biologicznymi, które od kilkunastu lat robią prawdziwą rewolucję w leczeniu wielu chorób autoimmunologicznych, takich jak: astma, łuszczyca, atopowe zapalenie skóry, reumatoidalne zapalenia stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa czy stwardnienie rozsiane. Oprócz nich, inne leki biologiczne można spotkać w chorobach zakaźnych, osteoporozie, wśród leków przeciwpłytkowych, a także w leczeniu nowotworów.

Są to przeciwciała monoklonalne, a konstrukcja ich nazw jest w zasadzie bardzo prosta:

prefiks (losowe literki) + klasa + gatunek + mab (monoclonal antibody)

gdzie jako “klasa” rozumiemy rodzaj tkanki/układu, na których lek ten oddziałuje, a poprzez “gatunek” – skąd też to przeciwciało pochodzi.

Wśród klasy możemy wyróżnić takie infiksy:

• anibi – inhibitor angiogenezy
• ba(c) – bakterie
• ci(r) – sercowo-naczyniowe (cardiovascular)
• fung – grzybicze (fungal)
• de – endokrynologiczne
• gros – związane z czynnikami wzrostu mięśni szkielotowych
• ki – interleukiny
• li – immunomodulujące
• ne – nerwowe
• os – kostne
• tu/ta – nowotworowe (tumor)
• vi – wirusowe (viral)

Natomiast spośród gatunku, tj. pochodzenia przeciwciała mamy zdecydowanie mniej przykładów, jednak są one trudniejsze do zapamiętania:

• a – szczurze (rat)
• e – chomicze (hamster)
• i – naczelne (primate)
• o – mysie (mouse)
• u – ludzkie (human)
• xi – chimeryczne
• zu – humanizowane
• xizu – hybryda chimeryczno-humanizowana
• -axo – hybryda szczurzo-mysia

W ten sposób można rozróżnić skąd pochodzą konkretne przeciwciała. Weźmy pod ostrzał dla przykładu jedne z pierwszych leków biologicznych, czyli przeciwciała wiążące TNFα, stosowane m.in. w reumatologicznym zapaleniu stawów, czy w zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa:

• infliximab – chimeryczne
• adalimumab – immunomodulujące, ludzkie
• golimumab – jak wyżej, różnią się tylko losowym prefiksem
• certolizumab – jak wyżej, ale nie jest ludzkie, tylko humanizowane
• etanercept – nie jest przeciwciałem, ale rozpuszczalną cytokiną wiążącą TNFα (stąd też końcówka -cept). 

Pełna lista przeciwciał monoklonalnych jest naprawdę wyczerpująca, polecam jednak odwiedzić anglojęzyczną wikipedię, na której znajdziecie listę wielu ciekawych leków rozłożonych na czynniki pierwsze. Zachęcam do zrobienia sobie ćwiczenia, gdyż w ten sposób najłatwiej zapamiętać składowe nazw tych leków – patrząc na losową nazwę, a następnie próbować odgadnąć jej pochodzenie, jak i miejsce docelowe działania leku. – LINK.

Choć co prawda skrupulatna nauka wszystkich tych mistycznie brzmiących wyrazów na pamięć nie ma większego sensu, to należy zdawać sobie sprawę, że stają się one coraz bardziej powszechne. Wielu pacjentów uczestniczy w programach lekowych, a my, czy to jako lekarze pierwszego kontaktu, czy specjaliści wąskich dziedzin, powinniśmy mieć pełen wgląd w indywidualne przypadki. Niewykluczonym (a wręcz pewnym) jest, że w przyszłości ich zastosowanie jeszcze bardziej się rozszerzy i będzie dotyczyć niemal wszystkich medycznych specjalności. Do tego czasu warto uzbroić się w odpowiednie narzędzia, aby z łatwością nawigować wśród fal tego alfabetycznego oceanu.