O lekach generycznych słów kilka

Choć pewnie wiele razy słyszeliście opinię, że oryginalna lek jest „lepszy” od swojego generycznego, tańszego odpowiednika, to z reguły argumentów stojących za taką tezą słyszymy raczej niewiele; chcę więc przytoczyć Wam w pewnym zakresie różnice pomiędzy lekami oryginalnymi i ich odpowiednikami, a także dorzucić kilka wyjaśnień na ich temat.

Leki generyczne to inaczej “odpowiedniki”, “zamienniki” lub “leki odtwórcze” – dla potrzeb tego wpisu będę używać tych określeń zamiennie.
W Polsce najpopularniejsze są markowe leki generyczne, czyli kopie leków oryginalnych, rozprowadzane pod własną nazwą handlową.

Poza nimi rozróżniamy również generyki pół-markowe (leki rozprowadzane pod nazwą producenta poprzedzoną nazwą aktywnej substancji chemicznej) oraz generyki niemarkowe (leki rozprowadzane pod nazwą międzynarodową).

Definicja leków odtwórczych jest regulowana aktem prawnym – jest to „produkt leczniczy posiadający taki sam skład jakościowy i ilościowy substancji czynnych, taką samą postać farmaceutyczną jak referencyjny produkt leczniczy i którego biorównoważność wobec referencyjnego produktu leczniczego została potwierdzona odpowiednimi badaniami biodostępności”.

By zostać dopuszczone do obrotu leki oryginalne muszą przejść badania in vitro, badania na zwierzętach oraz trzy fazy badań klinicznych na ludziach (faza IV odbywa się już po wprowadzeniu leku na rynek): 

• W fazie I testom leku poddaje się zdrowych ochotników. Zazwyczaj stosuje się niewielkie dawki (ok 10% dawki skutecznej u naczelnych), a celem tego etapu jest ustalenie stopnia wchłaniania, metabolizmu i eliminacji oraz ogólnej reakcji ludzkiego organizmu na lek i wychwycenie jego najczęstszych działań niepożądanych. W badaniu bierze udział niewielka liczba osób (10-100). 
  

• Po pozytywnym ukończeniu fazy I pora na fazę II, w której lek testuje się już na większej liczbie osób (z reguły 100-300 osób w różnych ośrodkach klinicznych). Uczestnicy badania muszą chorować na schorzenie lub prezentować dolegliwość, na którą dany farmaceutyk ma pomagać. To badanie ma również za zadanie porównać skuteczność substancją z innymi medykamentami stosowanymi w danym wskazaniu oraz ustalenie dawki i dalsze badanie działań niepożądanych leku.
  

• Faza III badań klinicznych jest niemalże tożsama z fazą II – jest jednak przeprowadzana na znacznie większej grupie uczestników (z reguły 300-3000).
  

• Po pozytywnym przejściu wszystkich trzech faz badań klinicznych i dogłębnej analizie ich wyników, jeśli dany lek faktycznie spełnia swoją założoną funkcję, a powodowane przez niego działania niepożądane nie są niewspółmierne do odniesionych korzyści – po akceptacji ministra zdrowia lek oryginalny wprowadzony jest na rynek. 

Tym samym zaczyna się IV faza badań klinicznych, w której farmaceutyk stosowany przez szeroką populację ujawni swoje długofalowe działanie oraz potencjalne skutki uboczne jego stosowania, których dotąd nie wykazano. Ma ona również za zadanie ustalić ewentualne kolejne wskazania do jego stosowania oraz jego działanie na osoby z chorobami współtowarzyszącymi, w szczególności wpływającymi na metabolizm i eliminację leku (choroby wątroby i nerek), a także w populacji kobiet ciężarnych.

Lek oryginalny jest chroniony patentem przez 20 lat, z możliwością przedłużenia patentu do 25 lat, co oznacza, że w tym okresie inne firmy nie mogą wprowadzić do obrotu leku o tej samej substancji czynnej. W tym czasie najczęściej producenci próbują zarobić na leku jak najwięcej, by móc pokryć wysokie koszty badań przedklinicznych, trzech faz badań klinicznych oraz patentu. 

Leki dostępne obecnie na rynku to jedynie mały ułamek leków, które zostały dopuszczone do badań klinicznych – w przypadku USA jest to 14% leków zatwierdzonych przez FDA (choć liczba ta waha się pomiędzy 33,4% dla szczepionek przeciwko chorobom zakaźnym do marnych 3,4% dla eksperymentalnych terapii przeciwnowotworowych)  – naturalnie ta ścisła selekcja medykamentów ma również negatywny wpływ na koszt tychże, które są ostatecznie dopuszczone do obrotu.

Co się dzieje jednak, gdy wygaśnie patent? Na rynek można wprowadzić zdecydowanie tańsze w produkcji leki generyczne. Ich akceptacja nie wymaga powtarzania badań klinicznych, jak to się dzieje w przypadku nowych leków, co znacznie odciąża finansowo koncerny farmaceutyczne. Rejestracja wymaga danych na temat charakterystyki produktu leczniczego, sposobu wytwarzania oraz procesu kontroli, znakowania i testowania.

Nieobciążone kosztem patentu firmy farmaceutyczne są w stanie zaoferować zdecydowanie niższe ceny leku i poprzez zasady konkurencji prowadzą do obniżenia cen leków oryginalnych.

Lek generyczny musi zawierać tę samą substancję czynną, co lek oryginalny – nie musi być ona jednak identyczna chemicznie – producent może wykorzystać np. inną sól lub ester danej substancji.

Producent musi jednak zadbać, by zapewnić takie samo działanie farmakologiczne, postać farmaceutyczną, dostępność biologiczną na tym samym poziomie = leki muszą być biorównoważne.

Nie ma konieczności stosowania tych samych substancji pomocniczych, pod warunkiem, że nie wpływają one na biodostępność i skuteczność leku.
Lek może różnić się również profilem zanieczyszczeń.

W Polsce na prośbę pacjenta farmaceuta ma obowiązek wydać pacjentowi lek generyczny (w tej samej dawce), nawet, jeśli na recepcie widnieje nazwa handlowa innego preparatu. Wyjątkiem od tej reguły jest dopisek „nie zamieniać” zamieszczony przez medyka.

Dlaczego jednak ktoś miałby upierać się na jeden konkretny preparat handlowy? 
Jest kilka sytuacji klinicznych, w których nie powinniśmy lekko zgadzać się na zamianę leku.

Weźmy pod rozwagę alergie na składniki pomocnicze leku – jeśli pacjent zgłasza działania niepożądane po jednym preparacie leku, które nie występują po innym, pozostaje nam wybrać preparat niewywołujący przykrych dolegliwości – przykładem może być popularny preparat lewotyroksyny zawierający laktozę, który z łatwością możemy zastąpić innym, bez owego składnika.

Innym przykładem może być zamiana leku na jego zamiennik, w przypadku, gdy substancja aktywna działa jedynie w wąskim zakresie terapeutycznym (np. leki przeciwpadaczkowe, digoksyna, antagoniści witaminy K) – choć stosowanie leku generycznego od początku pozwoli nam ustalić odpowiedni jego poziom w surowicy pacjenta i pożądany efekt terapeutyczny, to jego nagła zmiana na odpowiednik może nieść ze sobą subtelne zmiany w działaniu leku i zaważyć na efekcie terapeutycznym leku.

Kolejnym problemem jest zmiana stosowanego leku o zmodyfikowanym uwalnianiu (np. SR, XR) na inny – różnice w procesie wytwarzania leków mogą nieść ze sobą pewne różnice farmakokinetyczne i w ten sposób odbijać się na różnych efektach terapeutycznych u danego pacjenta.

Zdarza się też tak, że pacjent upiera się na jeden preparat bez konkretnego powodu – być może przez reklamę, którą z rumieńcami na twarzy obejrzał w przerwie w swoim ulubionym programie śniadaniowym, a może przez przekonanie sąsiadki o wyższości preparatu o zagranicznie brzmiącej nazwie; nieważne – by zachować compliance możemy więc ulec życzeniu i pro psyche sięgnąć po preparat znany i akceptowany przez pacjenta.

W przypadku leków biologicznych nie mówimy o preparatach generycznych, a biopodobnych – póki co stanowiących niezwykle mały udział w rynku farmaceutycznym ze względu na niedawną popularyzację leków biologicznych i wciąż trwające patenty – pamiętajcie jednak o tym określeniu, gdyż leki biologiczne to bezwzględnie jedna z jasnych stron przyszłości medycyny!

Źródła i więcej informacji:

https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/viewFile/10143/8643

https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/010/814/original/Strony_od_MpD_2011_12-9.pdf?1468584916

https://www.centerwatch.com/articles/12702-new-mit-study-puts-clinical-research-success-rate-at-14-percent

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20011261381/U/D20011381Lj.pdf

https://www.fda.gov/patients/learn-about-drug-and-device-approvals/drug-development-process

https://www.fda.gov/drugs/generic-drugs/what-approval-process-generic-drugs?fbclid=IwAR2P4HmUSBeEXodYXBIkRjwa4M-OTGXQHFvYC-n-1ZSgm9uzdo2smoP7dXE